Οι διαταραχές σίτισης αναφέρονται σε ένα σύνολο προβλημάτων που έχουν ως κοινό σύμπτωμα την άρνηση σίτισης και τις αρνητικές συνέπειες που απορρέουν από αυτή. Η διαταραχή της κατάποσης (δυσφαγία), είναι η καθυστέρηση ή η λάθος κατεύθυνση μεταφοράς της στερεάς τροφής ή/ και των υγρών από τη στοματική κοιλότητα στο στομάχι. Η έκταση του προβλήματος ποικίλει, από μία μικρή δυσχέρεια έως την πλήρη αδυναμία καταπόσεως. Η δυσφαγία μπορεί να παρατηρηθεί σε όλες τις ηλικίες, από τη βρεφική έως την τρίτη ηλικία (Καμπανάρου, 2007). Στα παιδιά οι διαταραχές της κατάποσης συνδέονται κυρίως με συγγενείς και ανατομικές ανωμαλίες και αναπτυξιακά προβλήματα. Είναι πιθανό να εμφανιστεί σε λιποβαρή και πρόωρα νεογνά, καθώς και σε παιδιά με ιστορικό διασωλήνωσης ή σίτισης με καθετήρα για κάποιο διάστημα. Τα προβλήματα που αφορούν δυσκολίες στη σίτιση του βρέφους και του παιδιού είναι αρκετά συχνά, με επιπολασμό 25-35% παιδιά τυπικής ανάπτυξης έως και 40-70% σε πρόωρα βρέφη ή σε παιδιά με χρόνια νοσήματα.
Τα αίτια που προκαλούν τις διαταραχές σίτισης/ κατάποσης μπορεί να είναι
- Νευρολογικά αίτια (εγκεφαλική παράλυση, νοητική στέρηση, όγκοι, εγκεφαλοπάθειες)
- Αναπτυξιακοί παράγοντες (αισθητηριακή ανάπτυξη , συντονισμός των κινήσεων)
- Ανατομικά προβλήματα (ουλές στη γλώσσα ή στο φαρυγγικό τοίχωμα, σχιστίες)
Ποια είναι τα συμπτώματα της δυσφαγίας?
Τα συμπτώματα της δυσφαγίας διαφέρουν ανάλογα με το στάδιο που υφίσταται η διαταραχή και μπορεί να είναι
- δυσκολίες μάσησης
- δυσκολίες στην έναρξη της κατάποσης
- υπερβολική σιελόρροια ή διαφυγή τροφών/υγρών από τα χείλη
- βήχας ή τάση εμετού κατά το γεύμα
- πνιγμός
- επανειλημμένη πνευμονία ή λοιμώξεις του αναπνευστικού
Στα παιδιά οι διαταραχές κατάποσης εμφανίζονται με συμπτώματα όπως
- δυσκολία στον μητρικό θηλασμό ή θηλασμό με μπιμπερό
- εκροή των τροφών ή των υγρών από τη μύτη ή και το στόμα
- βήχα ή πνιγμό κατά την διάρκεια της σίτισης
- μεγάλα σε διάρκεια γεύματα που συνήθως συνοδεύονται από εκνευρισμό ή άρνηση τροφής
- συχνές παλινδρομήσεις, αναρροές και εμετούς
- δυσκολία μάσησης
- υγρή φωνή και υγρό κλάμα
- απώλεια βάρους ή αφυδάτωση λόγω ανεπαρκούς πρόσληψης τροφής
Παράλληλα με τις συνέπειες που επιφέρει η διαταραχή στην υγεία του ασθενή, πρέπει να ληφθεί υπ όψιν η ψυχοκοινωνική επίπτωση στην καθημερινότητά του.
Αξιολόγηση και θεραπεία διαταραχών κατάποσης
Η αξιολόγηση της δυσφαγίας από τον ειδικό λογοπαθολόγο γίνεται αρχικά με την λήψη λεπτομερούς ιστορικού συμπτωμάτων και ιατρικού ιστορικού. Κατόπιν πραγματοποιείται εξέταση της δύναμης και της κίνησης των μυών που συμμετέχουν στην κατάποση, όπως τα χείλη, η γλώσσα, οι μύες της σιαγόνας και η υπερώα, καθώς και δοκιμασίες για την αξιολόγηση των προβλημάτων κατάποσης που αφορούν στο στόμα και τον φάρυγγα.
Κατά την θεραπεία των διαταραχών κατάποσης ο ειδικός παθολόγος λόγου και ομιλίας, διαμορφώνει εξατομικευμένο πρόγραμμα θεραπείας για τον εκάστοτε ασθενή . Ο ειδικός, ανάλογα με το αίτιο, τα συμπτώματα και το είδος του προβλήματος κατάποσης, μπορεί να προτείνει
- Εκπαιδευτικές ασκήσεις/στρατηγικές πχ αλλαγές στάσης σώματος και κεφαλής ή πολλαπλές καταπόσεις ή άλλου είδους χειρισμούς κατάποσης
- Ασκήσεις ενδυνάμωσης και βελτίωσης του συντονισμού των μυών του προσώπου και της κατάποσης π.χ. ασκήσεις αντίστασης ή εύρους κινήσεων των αρθρωτών, συγκράτησης γλώσσας, προσποίησης γαργάρας ή χασμουρητού.
- Ασκήσεις διέγερσης της αισθητικότητας
- Συγκεκριμένες μορφές τροφών και υγρών που καταπίνονται ευκολότερα και ασφαλέστερα
Η έγκαιρη αξιολόγηση, θεραπεία και συμβουλευτική των ατόμων με δυσφαγία απαιτούν εξειδικευμένη γνώση, εμπειρία και συνεργασία με τις ειδικότητες της διεπιστημονικής ομάδας. Ένας εξειδικευμένος λογοθεραπευτής μπορεί να εκπαιδεύσει τον ασθενή σε ειδικές ασκήσεις με στόχο την πιο ασφαλή και αποτελεσματική σίτιση/κατάποση. Σε μερικές περιπτώσεις, απαιτείται η παραπομπή σε ειδικές διαγνωστικές εξετάσεις που απεικονίζουν τον μηχανισμό κατάποσης.
